اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

﴿قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا ﴿92﴾ أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي ﴿93﴾ قَالَ يَبْنَؤُمَّ لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلاَ بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي ﴿94﴾ قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سامِريُّ ﴿95﴾ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي ﴿96﴾ قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَاةِ أَن تَقُولَ لاَ مِسَاسَ وَإِنَّ لَكَ مَوْعِداً لَّن تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَي إِلهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفاً لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفاً ﴿97﴾

مواعده خداوند با موساي كليم (عليه السلام) و نخبگان بني اسرائيل

وجود مبارك موساي كليم و هارون(سلام الله عليهما) بعد از نجات بني‌اسرائيل از درياي احمر و رسيدن به سرزمين سينا يا صحراي شام برابر مواعدهٴ الهي بنا شد كه در طرف راست كوه طور مستقر بشوند و شدند بعد آن مواعده‌اي كه خداي سبحان با موساي كليم(سلام الله عليه) در ميان گذاشت مطرح شد اول سي شب بعد ده شب اضافه شده, شده چهل شب وجود مبارك موساي كليم اين مراسم ميعاد چهل‌ شَبِه را به بني‌اسرائيل اعلام كرد و براي اينكه عدّه‌اي همراه حضرت به بالاي طور بروند هفتاد نفر از اين قوم انتخاب شدند مراسم چهل شبه را به مردم اعلام كرد انتخاب هفتاد نفر را هم در حضور همه كه در جانب ايمنِ اين طور مستقر بودند انتخاب كرد رهبري اين مردم را به وجود مبارك هارون موقّتاً سپرد در حضور مردم به هارون گفت ﴿وَأَصْلِحْ وَلاَتَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ﴾[1] همهٴ اين مراسم به عنوان اتمام حجّت گذشت همه آمدند در همين جانب ايمنِ طور هنوز جريان گوساله‌پرستي اتفاق نيفتاد هنوز جريان صاعقه براي آن هفتاد نفر اتفاق نيفتاد تا اينجا خُلف وعده‌اي نشده و وجود مبارك موساي كليم با اين هفتاد نفر حركت كردند به بالاي طور در اين سفر وجود مبارك موسي چند لحظه جلوتر رفت كه خداي سبحان فرمود: ﴿وَمَا أَعْجَلَكَ عَن قَوْمِكَ﴾ يعني از اين هفتاد نفر ﴿يَا مُوسَي﴾[2] حضرت عرض كرد كه ﴿هُمْ أُولاَءِ عَلَي أَثَرِي﴾ اينها پشت سر من دارند مي‌آيند من تنها نيامدم لكن ﴿وَعَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَي﴾[3].

امتحان شدن بني اسرائيل بعد از حضور حضرت موسي (عليه السلام) در كوه طور

آن‌گاه خداي سبحان دو بار اسم ظاهر را ذكر كرد دو بار هم ضمير معلوم مي‌شود كه اين قومها متفاوت‌اند اين حكمها هم متفاوت, فرمود: ﴿فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ﴾ اين قوم همان تودهٴ بني‌اسرائيل بودند كه در جانب ايمنِ طور مستقر بودند تحت رهبري وجود مبارك هارون بودند اين قوم ﴿وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ﴾[4] براي اينهاست پس جريان سامري بعد از آن است كه همه در جانب ايمن طور مستقر شدند بعد از آنكه هفتاد نفر انتخاب شدند بعد از آنكه زعامت اينها را هارون به عهده گرفت بعد از اينكه موساي كليم با اين هفتاد نفر رفتند بالا اين حادثه اتفاق افتاد آن هم در اوايل نه، گفتند بعد از گذشت مثلاً بيست روز خدا مي‌فرمايد: ﴿فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ﴾ يعني اين تودهٴ بني‌اسرائيل ﴿وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ﴾ يعني آنها را آنجا كه فرمود: ﴿مَا أَعْجَلَكَ عَن قَوْمِكَ﴾ اين قوم آن هفتاد نفر بودند كه موساي كليم پاسخ داد اينجا كه فرمود: ﴿قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ﴾ يعني همان تودهٴ بني‌اسرائيل وگرنه اسم ظاهر را تكرار نمي‌فرمود بعد از اينكه فرمود: ﴿فَرَجَعَ مُوسَي إِلَي قَوْمِهِ﴾[5] يعني همان تودهٴ بني‌اسرائيل وگرنه با اين هفتاد نفر با هم بودند ديگر ﴿رَجَعَ﴾ ندارد كه.

پرسش:

پاسخ: بالأخره حضرت موسي بالاي طور چهل شبانه روز مهمان الهي بود. اينها در دامنهٴ دشت به سر مي‌بردند از يكديگر بي‌خبر بودند بني‌اسرائيل به رهبري هارون(سلام الله عليه) داشت اداره مي‌شد با گذشت بيست روز مثلاً سامري آن فتنه‌گري را شروع كرد و آن خوي ﴿أُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ﴾[6] را هم در بني‌اسرائيل بود خود سامري هم سابقهٴ بت‌پرستي در قوم خود را مشاهده كرده بود و اين حس‌گرايي را هم در مردم ديده بود كه وقتي بعد از عبور از درياي سرخ ديدند عده‌اي بت را مي‌پرستند گفتند ﴿يَا مُوسَي اجْعَلْ لَنَا إِلهاً كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ﴾[7] بر اساس تسويل نفس سامري اين كار را كرده.

اعتراض موساي كليم (عليه السلام) بر بت پرستي بني اسرائيل

وجود مبارك موساي كليم سؤالي با مردم داشت، سؤالي با هارون، سؤالي هم با سامري كه دربارهٴ سامري دوتا سؤال كرد يكي چطور و يكي چرا، چگونه گوساله را راه انداختي اين مجسّمه را و چرا اين كار را كردي كه آن بحثش به خواست خدا الآن روشن مي‌شود غرض اين است كه اين مواعده كاملاً انجام شده بود اينكه وجود مبارك موساي كليم برگشت فرمود: ﴿فأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي﴾[8] يعني من كه وعده سپردم بعد از چهل روز برمي‌گردم شما موحّدانه تحت نبوّت و خلافت هارون باشيد چرا اين وعده را خلاف كرديد نه اينكه چرا در دامنهٴ طور نيامديد يا طرف راست كوه طور نيامديد عقب افتاديد اينها نبود اصلاً خب.

رابطه جمله ﴿مَا مَنَعَكَ﴾ با ﴿أَلَّا تَتَّبِعَنِ﴾

حالا اين جريان اينكه وجود مبارك موساي كليم از هارون سؤال مي‌كند ﴿مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا ٭ أَلَّا تَتَّبِعَنِ﴾ «منع» معناي نفي را به همراه دارد ديگر نبايد «لا» كنارش ذكر بشود بفرمايد «ما منعك أن تتّبعني» نه ﴿أَلَّا تَتَّبِعَنِ﴾ چون نفي در نفي بالأخره موجب اثبات است لذا گفته شد كه اين «لا»، «لا» زائده است[9] يا ﴿مَنَعَكَ﴾ به معني «ما دعاك»[10] چه چيزي وادارت كرده كه تابع من نباشي نه اينكه چه چيزي منع كرده كه تابع من نباشي نظير آنچه ﴿مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ﴾[11] كه دو وجه در آنجا گفته شد يعني «ما دعاك علي أن لا تسجد» وگرنه خود «منع» معناي نفي را در بردارد نفي كه با نفي كنار هم قرار بگيرد موجب اثبات است اگر گفته بشود «مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَتَّبِعَنِ» يعني تو متتابع بودي چون منعِ عدمِ اتّباع يعني اتّباع، اما وقتي «لا» زائد باشد يا «مَنع» به معناي «دَعا» باشد يعني «ما دعاك علي أن لا تتّبعن» اين معناي روشني دارد كه مشابه اين قبلاً هم گذشت.

تبيين نكاتي در تعبير ﴿يَبْنَؤُمَّ﴾

اما تعبير وجود مبارك هارون به ﴿يَبْنَؤُمَّ﴾ اين دو نكته داشت كه در سورهٴ مباركهٴ «اعراف» گذشت وجود مبارك هارون گفت ﴿يَبْنَؤُمَّ لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلاَ بِرَأْسِي﴾ آنجا گفته شد كه تعبير يا براي عاطفه‌انگيزي است چون رِحامت از ناحيه مادر به فرزندان بيش از ناحيهٴ پدر مي‌رسد صِلهٴ رَحِم هم كه گفتند براي اينكه اينها به يك زهدان متّصل‌اند صِلهٴ اصلاب نيست صلهٴ ارحام است درست است كه اصلاب سهمي در رحامت دارد اما آن رحامتي كه از رَحِم مادر نشأت مي‌گيرد بيش از رحامتي است كه از اصلاب پدران نشأت مي‌گيرد و اگر گفته نمي‌شود صلهٴ اصلاب و گفته مي‌شود صلهٴ ارحام براي اينكه رحامت از ناحيهٴ مادر كه منشأ عاطفه و رحمت است بيش از صُلب پدر است. نكتهٴ ديگر اينكه برخيها نقل كردند وجود مبارك موسي و هارون برادران مادري بودند[12] اين ﴿يَبْنَؤُمَّ﴾ در همين‌جا كه آمده ﴿لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلاَ بِرَأْسِي﴾ آنجا هم آمده به همين معنا در اينجا هم به همين صورت آمده.

بررسي معناي آيه ﴿لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلاَ بِرَأْسِي﴾

مطلب ديگر اينكه آنچه را كه قرآن نقل مي‌كند اينكه وجود مبارك موساي كليم سرِ هارون را گرفت و كشيد ديگر سخن از موي صورت نيست آنجا دارد كه ﴿أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ﴾ بعد وجود مبارك هارون گفت: ﴿قَالَ يَبْنَؤُمَّ﴾ يعني آيهٴ 150 سورهٴ مباركهٴ «اعراف» اين بود ﴿وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي﴾ در سورهٴ مباركهٴ «طه» كه محلّ بحث است وجود مبارك هارون گفته بود كه ﴿لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلاَ بِرَأْسِي﴾ اين درخواست نهيي معنايش اين نيست كه شما اين كار را كردي پس آنچه را كه موسي انجام داد اخذِ رأس است آنچه را كه هارون گفت پيشنهاد داد كه مبادا موي سر و صورتم را بگيري اين نهي دليل بر وقوع نيست مثل اينكه ساير نواهي كه در قرآن هست دليل نيست كه واقع شده بنابراين آنچه مي‌توان گفت رخ داد همان اخذ موي سر است نه اخذ موي رأس و لِحيه آنچه را كه در سورهٴ «طه» است نهي است نهي دلالت ندارد كه واقع شده آنكه در سورهٴ «اعراف» دارد از گذشته و جريان خبر مي‌دهد كه ﴿أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ﴾.[13]

عدم دلالت «غصبان» بر خداوند

مطلب بعدي آن است كه آنچه در بحث ديروز از جناب سيّد مرتضي نقل شد[14] اين هم مورد قبول بعضي از بزرگان اهل سنّت است فخررازي هم اين را نقل كرده[15] كه اين چون بالأخره شريك يك امرند اگر هارون شريك امر موساست و وزير اوست و به درخواست او به اين سِمت رسيده است و خداي سبحان درخواست موساي كليم(سلام الله عليهما) را انجام داد كه گفت ﴿وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي﴾[16] انساني كه متأسف است همان طوري كه گاهي به سر و صورت خودش مي‌زند گاهي هم به سر و صورت كسي كه شريك اوست هم دست مي‌آويزد و كلمهٴ ﴿غَضْبَانَ﴾ هم چون از يك حالت نفساني حكايت مي‌كند دربارهٴ خداي سبحان به كار نرفته دربارهٴ خداوند فقط عنوان غضب به كار رفته كه ﴿وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي﴾[17] چه در سورهٴ مباركهٴ «طه» چه در سورهٴ «اعراف» عنوان غضب آمده كه فرمود: ﴿وَلاَ تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي﴾[18] آنجا هم در سورهٴ «اعراف» هم آيهٴ 152 اين‌چنين آمده است كه ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِن رَبِّهِمْ﴾ اما ﴿غَضْبَانَ﴾ چون حالت نفساني را احياناً تداعي مي‌كند بر ذات اقدس الهي اطلاق نشده.

پرسش:

پاسخ: نه, آن فرق نمي‌كند چه غضبان و چه غضب اين تربيتي كه براي كسي كه او خلاف نكرده اگر خلافي انجام نداده جا براي تربيت نيست اين ﴿أَسِفاً﴾ تفسير كنندهٴ غضب است اگر فقط غضب بود احياناً ممكن بود بگوييم در حال عصبانيّت كاري انجام داده اما اين ﴿أَسِفاً﴾ هم در سورهٴ «اعراف» آمده[19] هم در سورهٴ «طه» آمده[20] بر اساس تأسف اين كار را كرده همان طوري كه جناب سيّد مرتضي گفتند[21] بعد فخررازي هم پذيرفتند[22] اين جمع تبرّعي نيست انساني كه وقتي مي‌بيند اصل دين, توحيد آسيب ديد آن وقت كتاب و نبوّت و امامت و اينها جايگاهي ندارند كه اين بر اساس تأسف آن كار را كرده نه بر اساس غضب, پس دو نكته است يكي اينكه چرا ﴿غَضْبَانَ﴾ بر موسي اطلاق شد بر خدا اطلاق نشد براي اينكه ﴿غَضْبَانَ﴾ از حالت نفساني حكايت مي‌كند و خدا منزّه از اين است و غضب صفتِ فعل است, دوم اينكه اصل اين كاري كه موساي كليم انجام داد بر اساس غضب نبود بر اساس تأسف بود همان طوري كه گاهي انسان دربارهٴ خودش به سر و صورت خودش مي‌زند گاهي هم به سر و صورت برادري كه به منزلهٴ اوست و شريك اوست مي‌زند.

نقل و نقد سخنان فخررازي در اعتراض نكردن حضرت علي (عليه السلام) بر خلافت

منتها غفلت از فخررازي است جناب فخررازي مي‌گويد كه رافضه در اينجا مي‌گويند كه وجود مبارك پيغمبر به حضرت علي(سلام الله عليهما) فرمود: «أنت منّي بمنزلة هارون مِن موسي» بعد مي‌گويد كه اگر علي‌بن‌ابي‌طالب به منزله ٴهارون بود بايد كارِ هارون را انجام مي‌داد و بايد منبر مي‌رفت و به مردم جريان سقيفه و امثال سقيفه را گوشزد مي‌كرد كه اين باطل است همان طوري كه هارون صريحاً به مردم اعلام كرده كه اين كار را نكنيد ﴿إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمنُ﴾[23] و مانند آن, خب اگر علي‌بن‌ابي‌طالب(عليه السلام) به منزلهٴ هارون(سلام الله عليه) بود بايد اين كار را مي‌كرد و چون اين كار را نكرد معلوم مي‌شود آنچه را كه امّت انجام دادند يعني جريان سقيفه آن صواب است و حق است[24] ـ معاذ الله ـ اين خلاصهٴ حرف فخررازي غافل از اينكه اين همه اصرارها و احتجاجهاي خود حضرت زهرا(سلام الله عليها) خود حضرت امير گاهي به غدير, گاهي به حديث منزلت, گاهي به ادلهٴ ديگر استدلال مي‌كردند حضرت كسي گوش نداد نه اينكه اصلاً نگفت و آنها نپذيرفتند اين احتجاجات اهل بيت را شما بخوانيد ببينيد وجود مبارك حضرت امير اين كار را كرده يا نه, الآن خطبهٴ نوراني حضرت زهرا(سلام الله عليها) كه به لطف الهي به عنوان يك اثر معنوي به ثبت رسيده است همين است ديگر در همان خطبه حضرت همهٴ اين احتجاجها را گفته ديگر خب, اينكه مي‌بينيد برخيها گفتند ما اگر عاشورا اين طور سيل راه نيندازيم شما منكر مي‌شويد همين طور بود جريان عاشورا بعد از گذشت مدّتي در عصر عباسي انكار شده گفتند حسين‌بن‌علي را خدا مثل عيساي مسيح به آسمانها برده اين شورش مردمي نگذاشت كه اينها جريان عاشورا را مثل غدير به فراموشي بسپارند خب اين هم فخررازي است ديگر بعد مي‌گويد پس بنابراين اين دليل است بر اينكه اين سخن ـ معاذ الله ـ درست نيست خب شما نگذاشتيد حرفي از اهل بيت به مردم برسد كه.

سرّ نقد عصمت انبيا توسط فخررازي

فخررازي مشكل ديگري كه در اينجا دارد اين است كه گفته ما در اينكه انبيا معصيت مي‌كنند يا نه اختلاف داريم ـ معاذ الله ـ يعني خودشان, كه بعضيها مي‌گويند انبيا ـ معاذ الله ـ معصيت مي‌كنند بعضيها مي‌گويند نمي‌كنند, اما در اينكه انبيا ترك اُوليٰ دارند اختلافي نداريم[25] و كارِ موساي كليم بر ترك اُوليٰ حمل مي‌شود به نظر هارون اُوليٰ چيز ديگر بود به نظر موسي اُوليٰ چيز ديگر بود يكي از اينها ترك اُوليٰ كردند خب اين براي اينكه نبوّت را پايين آوردند تا دست سقفيها به آنها برسد اگر نبوّت جايي باشد كه جايگاه اصلي اوست كه با عصمت همراه است كما هو الحق فقط دست غديريها مي‌رسد دست سقفيها كه به او نمي‌رسد كه, كسي جاي پيغمبر مي‌نشيند كه معصوم باشد «و هو غدير» اما آنها نبوّت را آن‌قدر پايين آوردند كه بالصراحه مي‌گويند پيغمبر مي‌تواند ـ معاذ الله ـ معصيت بكند خب اين براي آن است كه مشكل سقيفه را حل بكنند ديگر.

پرسش: استاد قضيه حضرت علي كه ديگر مردم ريختند كه بكُشند وگرنه حضرت علي.

پاسخ: نه.

مراتب مبارزه حضرت هارون (عليه السلام) بر گوساله پرستي

منظور آن است كه حضرت بيش از اين, فرمود اگر بيش از اين من پافشاري مي‌كردم خونريزي مي‌شد در حدّ امر به معروف, در حدّ نهي از منكر, در حدّ هدايت, در حدّ دلالت, در حدّ تقبيح اين را كردم گفتم ﴿إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ﴾ اين فتنه است, ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي﴾[26] همهٴ اينها را گفتم اما بيش از اين اگر مي‌خواستم اقدام عملي انجام بدهم آنها آمادهٴ كُشتن من بودند مي‌شود خونريزي داخلي.

خب پس اين توجيه‌هايي كه جناب فخررازي مي‌كند گاهي معصيت صغيره را اجازه مي‌دهد, گاهي ترك اُوليٰ را اجازه مي‌دهد, گاهي اصلِ ارتكاب معاصي را مورد اختلاف مي‌داند[27] و التالي بأسره الثلاث باطل است و هيچ خلافي هم در اينجا نشده و بر اساس تأسف اين كار انجام شده نه بر اساس غضب و اين كلمهٴ ﴿أَسِفاً﴾[28] هم در سورهٴ مباركهٴ «اعراف» آمده هم در سورهٴ مباركهٴ «طه».

پرسش:

پاسخ: چه اينكه كوتاهي از ناحيه موسي هم نبوده طلب مغفرت معنايش اين است كه خدايا, طلب مغفرت اصولاً براي انبيا جنبهٴ دفع دارد نه رفع, استغفاري كه وجود مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) روزانه مي‌كرد كه هفتاد بار استغفار مي‌كرد[29] اينها جنبهٴ دفع دارد يعني استغفار مي‌كنند كه خطر و گناه به طرف آنها نيايد ماها استغفار مي‌كنيم تا گناهان آمده بخشوده بشود رفعاً خب, ﴿وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي﴾ تو گفتي اصلاح بكن من اگر اين كار را مي‌كردم و خونريزي مي‌شد شما مي‌گفتي قولِ مرا مراقبت نكردي به دستور من عمل نكردي لذا وجود مبارك موساي كليم هم كاملاً خودش كه روشن بود در حضور مردم معلوم شد كه هارون به وظيفهٴ خود انجام داد.

بررسي معناي آيه ﴿بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا﴾ از روايات

حالا مقطع ديگر فرا رسيد فرمود: ﴿فَمَا خَطْبُكَ يَا سامِريُّ﴾ خَطْب آن كار مهم را مي‌گويند, اين كار مهمّي كه تو كردي براي چه بود, چگونه كردي يك, چرا كردي دو, ﴿فَمَا خَطْبُكَ يَا سامِريُّ ٭ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ﴾ من چيزي ديدم كه اينها نديدند آن چيز چه بود مشخص نيست مشكل اين گونه از آيات آن است كه در قرآن كريم فقط يك ‌جا نقل شد مطلبي كه در قرآن كريم يك‌جا نقل بشود به عنوان متن ادراكش آسان نيست نظير جريان ﴿وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّهَا﴾[30] كه يك ‌جا نقل شد ﴿يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ﴾[31] يك‌ جا نقل شد توجيه كيفيت فراگيري اين اسما و كيفيت اِنباء اسما به فرشته‌‌ها از پيچيده‌ترين مسائل قرآني است چون فقط يك جا نقل شد آيات ديگري نيست كه «يفسّر بعضه بعضا» جريان سامري هم بشرح ايضاً اينكه مي‌گويد من چيزي را ديدم اثر رسول را ديدم اين قبضه‌اي گرفتم و اين كار را انجام دادم اين فقط يك جاي قرآن نقل شد آن رسول چه كسي است آيا فرشته است, جبرئيل(سلام الله عليه) است اگر فرشته‌ است جبرئيل است يا نه, يا اثر اسبي كه مثلاً آن فرشته بر او سوار شده بود او را گرفته اين دو, و اين قبضه‌اي كه بالأخره از اثر پاهاي فرشته يا اثر پاي مركوب فرشته گرفت آن چه بود آيا باعث حيات يك موجود جامد است يا نه, روايات فراواني است كه مثلاً آن را گرفته در اين گوسالهٴ دست‌ساز تعبيه كرده و او را زنده كرده[32] خب اين روايات با ظاهر آيه هماهنگ نيست براي اينكه آيه هر جا دارد, دارد ﴿عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوَارٌ﴾[33] نه اينكه «عِجلاً له خوار» آوردن جسد نشانهٴ آن است كه اين روحي ندارد.

همتايي قرآن با عترت و امكان جعل روايات

مستحضريد آنكه عِدل قرآن است عترت است نه روايت خود عترت طاهرين فرمودند مثل قرآن كسي حرف نمي‌زند لذا قرآن ميزان است اما مثل ما هم حرف مي‌زنند هم دروغ جعل مي‌كنند[34] دو جلد كتاب سيوطي نوشته به نام اللئالي‌ المصنوعة في الأحاديث الموضوعة كه اين دو جلد كتاب روايات موضوع و مَدسوس و مجعول است از اول طهارت تا آخر دِيات دو جلد كتاب روايات جعلي در ماها هم علامه عسكري(رضوان الله عليه) فرمود تحقيق كرده كه همين گروه اهل اسلام به حسب ظاهر ايشان تا 150 مورد كشف كردند 150 راوي جعل كردند نه روايت يعني زيدي كه اصلاً در عالَم نيست او را جعل كردند از زيدِ مجعول چندين روايت ساختند «خَمسون و مائة صحابيّ مُختلَق» نه تنها جعل روايت است جعل راوي است كه چنين كسي اصلاً خدا او را خلق نكرده اين مُختلَق است.

ضرورت عرضه روايات بر قرآن كريم

خب, لذا ائمه فرمودند ما خودمان عِدل قرآنيم اين حقٌّ لا ريب فيه, دو فرمودند مثل ما زياد جعل مي‌كنند حرف مي‌‌زنند سه چون روايات مثل ما حرف مي‌زنند و به نام ما جعل مي‌كنند هر چه از ما رسيده است چه معارض داشته باشد چه معارض نداشته باشد بايد بر قرآن كريم عرضه كنيد چهار, دو طايفه از نصوص است كه مرحوم كليني و ديگران هر دو طايفه را نقل كردند يك طايفه نصوص علاجيه است كه در كتابهاي اصوليه هم مطرح است كه روايتهاي متعارض راه‌حلّي دارد يكي از آن راه‌حل اين است كه «ما وافق كتاب الله» معتبر است «ما خالف كتاب الله» مضروب علي الجدار است و مردود است اين بايد بر قرآن عرضه بشود طايفهٴ ديگر رواياتي است كه مربوط به نصوص علاجيه نيست يك روايت معارض هم ندارد ما براي اينكه بفهميم حجّت است يا نه, بايد بر قرآن عرضه كنيم اگر مطابق با قرآن نبود نپذيريم پس روايات چه معارض داشته باشد چه معارض نداشته باشد بايد بر قرآن عرضه كنيم از اينجا معلوم مي‌شود كه تفسير يعني تفسير, مفسّر يعني مفسّر قبل از هر چيز يعني قبل از هر چيز بايد اين ترازو را درست كند اما به آن عمل نكند چون ترازوي بدون موزون مشكلي را حل نمي‌كند ما بايد بفهميم كه آيه چه چيزي را مي‌خواهد بگويد اما هيچ حجّيتي از قرآن نمي‌توانيم به تنهايي به دست بياوريم چون ـ معاذ الله ـ نگفتيم كه «حسبنا كتاب الله» كه اين ترازو را درست كرديم بعد وقتي ترازو درست شد مي‌رويم خدمت روايات, روايات را در اين ترازو مي‌سنجيم اگر با اين ترازو مطابق بود مي‌شود حق, نشد مي‌شود ناحق تخصيص عام, تقييد مطلق, قرينه براي ذي‌القرينه شرح مُجمل و مانند آن همه در نصوص بعدي است بنابراين بين اين دو مطلب يعني بين اين دو مطلب خيلي فرق است آنكه عِدل قرآن است عترت است آنكه بعد از قرآن است روايت است هرگز ابتدا نمي‌شود براي فهمِ آيه به سراغ روايت رفت چون روايتهاي جعلي فراوان است خود ائمه فرمودند روايات ما را بر قرآن عرضه كنيد پس ما اول بايد برويم سراغ قرآن ببينيم كه قرآن چه مي‌گويد فقط بنويسيم, بنويسيم يعني بنويسيم نگوييم حسبنا كتاب الله بعد وقتي كه روايات را آورديم با اين مي‌سنجيم دوتايي را ارزيابي مي‌كنيم مي‌گوييم اين عام به فرمايش امام تخصيص خورده آن مطلق به فرمايش امام تقييد پيدا كرده مي‌شود حجّت اين راهِ فقه ما اين طور است, تفسير ما اين طور است, اخلاق ما اين طور است, حقوق ما اين طور است, مسائل ديگرمان اين طور است.

پرسش:

پاسخ: خير, خير يعني خير.

چگونگي عرضه روايات بر قرآن كريم

ما اگر قرآن را بخواهيم به روايت بسنجيم كه جاء الدور, قرآن مي‌گويد ﴿مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا﴾[35] روايات الي ما شاء الله مسئلهٴ جعلي در آن هست هم پيغمبر فرمود هم ائمه فرمودند كه روايات ما را بر قرآن عرضه كنيد[36] منتها ما بايد حسابمان جمع باشد چيزي را كه به قرآن مراجعه كرديم فهميديم فقط بايد آنجا بنويسيم اين حجّت نيست براي اينكه حجّت عِدل ديگر هم هستند بايد ببينيم مخصّصش چيست, مبيّنش چيست, شارحش چيست, مفسّرش چيست ولي اول بايد بفهميم كه اين ميزان چيست وقتي رفتيم به سراغ روايات بعد بر قرآ‌ن عرضه بكنيم اگر مخالف قرآن بود مي‌گوييم اين جعل است اگر مخالف نبود مقيّد بود, شارح بود, مبيّن بود علي الرأس بعداً اين دوتا را جمع كرديم مي‌شود حجّت, خب اگر ظاهر اين روايات اين است كه سامري گوساله را زنده كرده است[37] ظاهر قرآن اين است كه ﴿جَسَداً لَهُ خُوَارٌ﴾[38] ما كدام را بگيريم يعني واقعاً سامري مثل عيساي مسيح مُرده زنده كرد, حيات داد, اينكه با ظاهر قرآن سازگار نيست اين است كه در اين زمينه بايد يك بحث دقيق‌تر بشود.

«و الحمد لله ربّ العالمين»

[1] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 142.

[2] . سورهٴ طه, آيهٴ 83.

[3] . سورهٴ طه, آيهٴ 84.

[4] . سورهٴ طه, آيهٴ 85.

[5] . سورهٴ طه, آيهٴ 86.

[6] . سورهٴ بقره, آيهٴ 93.

[7] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 138.

[8] . سورهٴ طه, آيهٴ 86.

[9] . مجمع‌الباين, ج7, ص42.

[10] . الميزان, ج14, ص193.

[11] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 12.

[12] . المحررالوجيز, ج4, ص60.

[13] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 150.

[14] . تنزيه‌الأنبياء, ص80.

[15] . التفسيرالكبير, ج22, ص93.

[16] . سورهٴ طه, آيهٴ 32.

[17] . سورهٴ طه, آيهٴ 81.

[18] . سورهٴ طه, آيهٴ 81.

[19] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 150.

[20] . سورهٴ طه, آيهٴ 86.

[21] . تنزيه‌الأنبياء, ص80.

[22] . التفسير الكبير, ج22, ص93.

[23] . سورهٴ طه, آيهٴ 90.

[24] . ر.ك: التفسير الكبير, ج22, ص91 و 92.

[25] . التفسير الكبير, ج22, ص93.

[26] . سورهٴ طه, آيهٴ 90.

[27] . سورهٴ طه, آيهٴ 90.

[28] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 90; سورهٴ طه, آيهٴ 86.

[29] . الكافي, ج2, ص505.

[30] . سورهٴ بقره, آيهٴ 31.

[31] . سورهٴ بقره, آيهٴ 33.

[32] . ر.ك: الدرالمنثور, ج4, ص307.

[33] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 148; سورهٴ طه, آيهٴ 88.

[34] . ر.ك: الكافي, ج1, ص62.

[35] . سورهٴ حشر, آيهٴ 7.

[36] . رك: الكافي, ج1, ص69.

[37] . الدرالمنثور, ج4, ص307.

[38] . سورهٴ طه, آيهٴ 88.