بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم و اياه نستعين

با تحيت و دعا

مقدم علاقه‌مندان به پژوهش را گرامي و از مسئولان محترم اين گردهمايي وزين تقدير و ارتقاي روحيه تحقيق همگان را از خداي سبحان مسئلت مي‌نمايم. پژوهش كه نوعي طلب دانش است به عنوان فريضه ديني مطرح است. گسترة زماني و پهنه زميني اين دستور الهي، در گفتمان دو رهبر آسماني مشهود است. موساي كليم عليه السلام در پژوهش علم تأويل، بدنبال خضر، عزم رحيل كرد و چنين فرمود: ﴿لا اَبرَحُ حَتّي اَبلُغَ مَجمَع البَحرينِ اَو اَمضي حُقُباً﴾1 – من از سَير دست بر نمي‌دارم تا به محلّ برخورد آن دو دريا يا نزديك به يك قرن راه پويم ـ تحقيق، گاهي سمعي و بصري است كه متزمّن و متمكن است و گاهي عقلي و قلبي است كه خارج از حوزة زمان و بيرون از قلمرو زمين است، بلكه با عمق عقل يا ژرفاي دلْ، معقولْ يا مشهودْ مي‌شود. هر چند صاحبدلْ، پايِ پژوهشِ صاحب نظر را چوبين مي‌داند، ليكن ارباب سَمْع و بَصَرْ٬ بال اصحاب پژوهش عقلي را نيرومند و تيز پرواز مي‌يابند؛
نيست در چنبر نُه چرخ يكي پروين بيش ***** هست پروين‌كده هر چنبري از عنبر تو2
اسلام كه خود فرهنگ مدار و عقل محور است، دانش پژوهي را ارج مي‌نهد و باور بي‌تحقيق را سرابِ بي‌اثر دانسته و ايمان پژوهنده را سَرِ آب ثمربخش ‌مي‌شمارد. نمودار اين مطلب سامي را، مي‌توان از قرآن حكيم آموخت؛ زيرا دانش يا به سوي اثباتِ حق حركت مي‌كند، يا به جهت نفيِ باطلْ يعني آنچه در نهان يك دانشور مطرح است يا تصديق چيزي است و يا تكذيب چيزي. دستور صريح كتاب آسماني اين است كه هر كدام از اين دو عنصر ياد شده، بايد محقّقانه باشد.
پيام آية: ﴿ولا تَقفُ ما لَيسَ لَك به عِلمٌ. اِنّ السَّمعَ وَ البَصَر والفوأد كلُّ اولئك كانَ عنهُ مسئولاً﴾3 اين است كه تا چيزي براي تو ثابت نشد و تو به آن علم پيدا نكردي، پيروي نكن؛ زيرا هركدام از ابزارهاي علمي مزبور، مورد باز خواست قرار مي‌گيرند و انسان درباره آنها مورد پرسش و زير سؤال واقع مي‌شود.
و پيام آية: ﴿بل كذّبوا بما لم يحيطوا بِعِلمِه وَ لمـَّا يأتهم تَأويله كذلك كذَّبَ الذّينَ مِن قَبلهم فَانظُر كيفَ كانَ عاقِبةُ الظّالمين﴾4. اين است كه: تبهكارانِ اعتقادي چيزي را تكذيب كرده‌اند كه به آن احاطه علمي نداشتند؛ (بدون پژوهش و تحقيق به نفي مطلبي مبادرت نموده‌اند). كژ انديشانِ تاريخ گذشته نيز به همين روالْ، پيامبران قبلي را تكذيب نموده‌اند. آنچه از اين دو آيه و مانند آن بر مي‌آيد، ضرورت پژوهش در قبول و نكول مطالب است. در اين راستا، فرقي بين دانش تجربي وعلم تجريدي و تفاوتي بين علم طبيعي و دانش فراطبيعي نيست. از منظر اسلام، دانشي معقولْ و علمي مقبولْ است كه در حدّ نصاب لازم مبادي و مباني٬ علل و علائم٬ ادلّه و شواهدِ عيني و علمي چيزي جستجو شده و كشف گردد٬ آنگاه به وجود يا عدم آن حكم كرد. توليد علم، جنبش نرم‌افزاري٬ بومي نمودن علم و خودكفائي اين مرز و بوم، در گرو پژوهش روشمند است.
فتواي شرع مبين، حركت در مدار تحقيق است؛ نه ركود در خوابگاه تقليد. جامعة مصرف كننده، جام استقلال را نمي‌بيند و جامة آزادي را در برنمي‌كند.
هان اي خردورزانْ٬ حكيمانِ ادب پرورِ ايران زمين چنين سروده‌اند:
تن چو گِرد باده گشتم كم گرايم گِردِ باد ***** آسماني كرده باشم آسيائي چون كنم5
ساليان متمادي، خردمندان اسلامي صبغة آسماني داشتند. استعمار از يك سو٬ استبداد از سوئي٬ استثمار از سوي سوم و استعباد از سوي چهارم، ملّت را آسيائي نموده‌اند. اكنون كه به يُمن انقلاب ديني و به بركت نثار شهيدانِ بخون خفته و ايثارِ جانبازان به بستر آرميده، صلاي آسماني شدنِ مهندسان فرهنگي كشور بگوش مي‌رسد، همگان بكوشيم در طرح جامع علمي و تنظيم هندسة پژوهشي و تدوين منشور تحقيق، ايران اسلامي را به جاي اصلي او برسانيم. بايد عنايت نمود كه عالم و آدم، همگي جستجو‌گر و پژوهنده‌اند لذا آنرا جهان و اين را روان ناميده‌اند.
زير و زَبَر عالَم بهر طلب است اَرْ ني ***** تنگا كه زمينستي لنگا كه زمانستي6
مجدداً حضور پژوهشگران را ارج نهاده و از برگزار كنندگان گرامي سپاس‌گزاري مي‌نمايم.

جوادي‌آملي- آذر1386

1 - سوره كهف٬ آيه 60.
2 - ديوان سنايي٬ ص 997.
3 - سوره اسراء٬ آيه 36.
4 - سوره يونس٬ آيه 39.
5 - ديوان سنايي٬ 393.
6 - ديوان سنايي 624.