بسم الله الرّحمن الرّحيم و ايّاه نستعين

حمد خداي جميلي را سزاست كه هر چيزي را با جمال لائق آن آفريد. تحيّت تامّ پيامبران، به ويژه حضرت ختمي‏نبوّت‏صلي الله عليه و آله و سلم را بجاست كه مظاهر شكوه الهي‏اند. درود ناب اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم‌السلام) را رواست كه آياتِ حُسْنِ خداوند حسن آفرين‏اند. به اين ذوات قدسي تولّي داريم و از معاندان آنان تبرّي مي‏نماييم.

مقدم ادب‏دوستان را گرامي، كوشش هنرپروران در برگزاري كنگره قصّه و شعر مشكور باد و سعي بليغ اديبان در ايراد مقال يا ارائه مقالت مقبول باشد.

هنر، حكمران اقليم انگيزه

اگر دانشْ حكمرواي قلمرو انديشه است، هنر حكمران اقليم انگيزه است. اگر جلال علم در ساحت جزم متجلّي است، جمال ادب در صحنه عزم متبلور است. همان‏طور كه با برهان مي‏توان سپاه حسّ و خيال، و ستاد وهم و اختيال[1] را هماهنگ با عقل‏انديشور كرد، تا در معرفت تجربي از رهنمود تجريدي كمك گيرند و در ظلّ هدايت فاهمه طاهر، از لوث افراط و روث تفريط مصون باشند و به امامت عاقله عادل، به نيايش علمي بپردازند، با وجدان نيز مي‏شود اصحاب گرايش و صحابه گريز را با عقل عملي هم‏آوا نمود تا در جذب و دفع طبيعي، از رهنمود فراطبيعي استمداد نمايند و در پرتو هدايت عملي، عقلي كه عابد رحمان و كاسب جِنان[2] است، از دَم خونخواري و فرث سُمعه و ريا محفوظ باشند و به رهبري عقل قدسي، به عبادت عملي اشتغال يابند.

ضرورت تاليف جلال علم با جمال ادب

تذكيه عقل نظر كه رسالت او تحرير رساله عميق برهاني است، تزكيه عقل عمل كه وظيفه او تنظيم ديوان دقيق وجداني است و تضحيه نفس كه نغمه شوم او تأمير يا تسويل است، بدون تأليف[3] جلال علم با جمال ادب، اگر متعذّر نباشد، حتماً متعسر است، چه اينكه هماهنگي شعور و شور، [و] عرفان و برهان در فِناي قرآن، سهم تعيين‏كننده‏اي در تعديل جناح علم و عمل، و در تسريع پرواز مرغ باغ ملكوت از سكوي ناسوت تا اوج عروج جبروت خواهد داشت.

دو نمونه از تاثير هنر ادبي

نموداري از تأثير هنر ادبي را مي‏توان در پيشنهاد حضرت موسي (عليه‌السلام) مشاهده نمود، زيرا وي براي اعزام به سوي فرعون، به خداي سبحان گفت:

﴿اَخي هارونَ هو اَفْصَح منّي لسانا﴾ [4]؛ برادرم هارون را با من بفرستيد او از من فصيح‏تر است، و خداوند درخواست موسي(عليه‌السلام) را پذيرفت و نفرمود: عصا و يد بيضاء يا معجزات ديگر كافي است، چون آثار مثبت هنر ادبي محرز است و اگر يكي از شعبه‏هاي اعجاز قرآن حكيم، جنبه هنري او به‏شمار آمد، تحليل مناسبي است.

نمونه ديگر را از ديوان كسي كه «هرچه دارد همه از دولت قرآن دارد» [5] مي‏شنويم:

كي شعر تر انگيزد خاطر كه حزين باشد ٭٭٭٭ يك نكته از ين معنا گفتيم و همين باشد[6]

زيرا همان‏طور كه سراينده حزين، توان سرودن شعر تر را ندارد، شعر تر و طرب‏انگيز نيز خاطري محزون نمي‏گذارد، بلكه آن را شاد مي‏كند.

نكاتي ضروري براي متوليان شعر و قصه

چون ادبْ عبارتِ از ظرافتِ ويژه در رفتار، كردار، گفتار و نوشتار است و هر شي‏ء ظريفي نيازمند به نگهباني خاص است تا در مورد مخصوص به كار آيد، لازم است توجه متوليان محترم شعر و قصّه كه در اين كنگره حضور فعّال داشته و دارند، به نكات ضروري جلب شود.

سلاح حساس هنر

يكم. هنرْ سلاح تخدير يا تهييجي است كه اگر در صراط مستقيم قرار نگيرد، سودمند نبوده، احتمال زيانباري آن نيز قوي است. خيال‏پردازي كه به نصاب عقلِ برين بار نيافته باشد و با نسل نو مأنوس گردد و زمينه تراكم تخيّل و انبوه وهم را فراهم كند، تيغ را به دست زنگي مست[7] داده است، زيرا نه خود واجد منزلت صلاح و فلاح است، و نه از صاحب مرتبت نجاح پيروي نموده است.

تمرد اسرائيلي و تنمر تخيلي

خداي سبحان همان‏طور كه بني‏اسرائيلِ خودسر را كه فاقد ملكه عقل و تقوا بوده و از رهنمود معصومانه حضرت موساي كليم(عليه‌السلام) پيروي نكرده‏اند، به وادي تيه سپرده و رهايشان كرد: ﴿اربعين سنة يَتِيْهُونَ في الاَرض﴾ [8]، بني‏قصّه وشِعْر مختالانه را به حال خويش واگذار فرمود و آنان را به وادي هَيَمان[9] [سوق] داد: ﴿الم تر انّهم في كل وادٍ يهيمون﴾.[10] آن تَيْهانِ[11] مذموم و اين تَهْيامِ مشئوم، محصول تمرّد اسرائيلي و تنمّر تخيّلي است؛ تنها راه آزادي از هرگونه سرگرداني، استقامت در مسير مستقيم است كه دشواري معرفت آن از واژه «اَدَقّ من الشعر»، و صعوبت صحابتِ آن از كلمه «اَحَدُّ مِنَ السَّيفِ» [12] استنباط مي‏شود و حَلِّ اين عُضال، مرهونِ اطاعت از موساي عقل و كليم خِرَد است تا ضمن تنظيم ساختارِ داخلي هنرِ قصّه و شعر، عهده‏دار ارزيابي نظام فاعلي و غايي آن بوده و هماي هدايتِ علمي آن موهبتِ الهي سايه افكن باشد.

تحول جاهلان مختال با كيمياگري قرآن

دوم. همان‏طور كه جامعه جاهلي در برابر بتهاي منحوت[13] از سنگ و چوب كُرْنِش مي‏كند و طلاح را فلاح مي‏پندارد و طغوا را تقوا تلقي مي‏نمايد: ﴿وهُمْ يَحْسَبونَ انّهم يُحْسِنُونَ صنعا﴾،[14] و با مبعوث شدن پيامبر الهي و نزول وحي ربوبي دگرگون مي‏گردد، به نحوي كه خوي غارت سوسمار را رها كرده و به پاس حرمت حَرَم و احرام، از شكار آهو و تيهو حريم مي‏گيرد و راهزني را به ايثار مبدّل مي‏نمايد و شايسته نزولِ كريمه ﴿ويُؤثِرونَ عَلياَنْفُسِهم ولو كان بِهم خَصاصة﴾» [15] مي‏شود، جاهلان مختال نيز كه روزي مورد بي‏مهري حكيماني چون سنايي غزنوي بوده‏اند و مثالب[16] و مطاعن[17] وي را تحمل مي‏كردند، با نهوض[18] عقل الهي از درون و تأمين دلمايه وَحياني از بيرون، متحوّل مي‏شوند؛ به طوري كه هماره قدح و مدح خويش را پاس مي‏دارند و براي دو نان، دونان را نمي‏ستايند و اين «قِيمتي دُرِّ لفظ دَرِي» را به‏پاي خوكان نمي‏ريزند و غَمْز را به رَمْز تبديل مي‏كنند:

ظاهر آنچه گفته‏هاي من است ٭٭٭٭ وصف نقشِ خط خداي من است

تو مخوانش غزل كه توحيد است ٭٭٭٭ باطنش وحي و حمد و تمجيد است[19]

و اين كيمياگري محصول قرآن حكيم است كه فرمود: ﴿اِلّا الذين ءامنوا وعملوا الصلحات وذكروا الله كثيرا﴾.[20]

جانمايه قرآني، عامل بقاي اقوال و افعال

سوم. همان‏طور كه هر چيزي محكوم به فناست، مگر وجه خدا: ﴿كل من عليها فانٍ ٭ ويَبْقي وجه ربّك ذوالجلال والاِكرام﴾ [21]، همه افراد فناپذيرند، مگر ذوات قدسي مُقرّبان كه وجيه نزد خداوند بوده و وجه آن ذات اقدس ربوبي محسوب مي‏شوند: «اَيْنَ وَجهُ اللّهِ الذي إليه يَتَوجّهُ الأولياء»[22]. همچنين همه گفته‏ها و سروده‏ها محكوم به زوال است، مگر فعل يا قولي كه جانمايه قرآني داشته باشد:

جهان طور است و من موسي كه من بيهوش و او رقصان ٭٭٭٭ وليكن اين كسي داند كه بر ميقات من گردد

برآمد آفتاب جان كه خيزيد اي گرانجانان ٭٭٭٭ كه گر بر كوه برتابم، كمين ذرّات من گردد

خَمُش چندان بناليدم كه تا صد قرن اين عالم ٭٭٭٭ درين هيهاي من پيچيد، برين هيهات من گردد[23]

مهم ترين رسالت شاعران

اكنون كه روشن شد، شعر و قصه‏اي پاياست كه پوياي علوم وحياني باشد و حسّاس‏ترين رسالتي كه قرآن حكيم به عهده شاعران هنرمند قرار داد، ايمان كامل جوانح و عمل صالحِ جوارح ازيك سو، و فراواني نام و ياد خدا از سوي ديگر و انتصار و انتقام عادلانه مظلوم: ﴿وانتصروا من بَعد ما ظُلِموا وسيعلم الذين ظلموا اَي منقلبٍ ينقلبون﴾ [24]، از سوي سوم است و خواسته برخاسته از شرع و شرف ملت بزرگ ايران اسلامي، حمايت از نظام ديني مي‏باشد، مناسب است لَجْنه‏اي از اديبان متضلّعِ در فنّ گرانمايه ادب ايراني‏اسلامي تشكيل، تا رمز انقلاب و راز نهضت و حضور حاضر و قيام حجّت به وجود ناصر، و حماسه روحانيت و قيادت بي‏نديد امام راحلِ كه تاريخ كهن، هماوردش را نديد، تبيين [و] تحليل گردد و كثرت علل و عوامل پيروزي آن، به عنوان تحقيق به وحدت برگردد و وحدت جامع و انتزاعي آن، به عنوان تدقيق به كثرت تحليل شود، تا دو عنصر محوري فرهنگ انتقال و محاوره حاصل شود؛ يكي آنكه مطالب قصه و شعر، روان و قابل هضم جمهور باشد و ديگر آنكه در تيررس نقد خواص و قدح محقّقان و طعن مدقّقان قرار نگيرد، زيرا معارفِ معقول و مقبول كه هم در دسترس توده مردم است و هم بيرون از دستيابي نقّادان چيره‏دست پويا و پاياست.

مجدّداً از حضار ادب‏دوست تقدير، از برگزاركنندگان دهمين كنگره سراسري شعر و قصه طلاب ستايش و از بزرگان و اصحاب بَنان و صحابه بيان كه بر فروغ و رونق اين همايش علمي هنري افزوده‏اند، حق‏شناسي مي‏نماييم.

پروردگارا! نظام اسلامي، مقام معظم رهبري، مراجع تقليد، حوزه و دانشگاه، دولت و ملّت و مملكت را در ظل ولي‏عصر(عج) حفظ فرما!

امام راحل، مراجع گذشته، شهدا را با انبيا محشور فرما!

غفر الله لنا ولكم

جوادي آملي

18/2/1383