أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم

﴿وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً (1) وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً (2) وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً (3) فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً (4) فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً (5) یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ (6) تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ (7) قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ (8) أَبْصارُها خاشِعَةٌ (9) یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ (10) أَ إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً (11) قالُوا تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ (12) فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ (13) فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ (14) هَلْ أَتاکَ حَدیثُ مُوسی‏ (15) إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوی (16) اذْهَبْ إِلی‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی‏ (17) فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی‏ أَنْ تَزَکَّی (18) وَ أَهْدِیَکَ إِلی‏ رَبِّکَ فَتَخْشی‏ (19) فَأَراهُ الْآیَةَ الْکُبْری‏ (20) فَکَذَّبَ وَ عَصی‏ (21) ثُمَّ أَدْبَرَ یَسْعی‏ (22) فَحَشَرَ فَنادی‏ (23) فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏ (24) فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی‏ (25) إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَعِبْرَةً لِمَنْ یَخْشی‏ (26)﴾.

سوره مبارکه «نازعات» که با سوگند شروع شد برخی‏ها نظیر سوره مبارکه «مرسلات» و مانند آن پنداشتند که این مضاف محذوف است ﴿وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً﴾ که با اغراق روح را قبض می‏کنند، «ربّ» محذوف است یعنی «ربّ النازعات» چون سوگند به غیر خدا جایز نیست. این سخن قبلاً بیان شد که تام نیست، چون برای بشر سوگند به غیر خدا روا نیست؛ اما برای خود ذات اقدس الهی رواست که به هر چیزی سوگند یاد کند، گاهی تین است گاهی زیتون است گاهی نازع است گاهی امثال اینهاست. لذا تقدیر دلیل می‏طلبد، خدا می‏تواند به هر چیزی سوگند یاد کند اما بنده خدا چنین حقی ندارد.

مطلب دوم این است که فرشتگان مدبّرات امرند، بخش‏هایی که محور اصلی‏اش توحید است فرشته‏هایی که مسئول تدبیر امور عالم‏اند در ساختار و نظم و خلقت عالم‏اند نام آنها مطرح است حالا یا به صورت سوگند یا غیر سوگند. آنهایی که نشر توحید را به عهده دارند؛ نظیر سوره «صافات»، نام آنها مطرح است، آنها که نشر وحی را به عهده دارند زیر مجموعه جبرئیل در بحث نبوت نام آنها مطرح است که ﴿بِأَیْدِی سَفَرَةٍ ٭ کِرَامٍ بَرَرَةٍ﴾[1] یعنی این وحی از دست فرشتگان کریم عبور می‏کند همه رصد می‏کنند که چیزی کم نشود چیزی زیاد نشود، از مبدأ که صادر شده است تا به قلب مطهّر پیغمبر(صلی الله علیه و آله سلم) از بیرون و از قلب مطهر پیغمبر تا لبان مطهرش از درون، این عین کلام خداست که تا به لب رسیده است می‏فرماید: ﴿وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی ٭ إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْیٌ یُوحَی﴾.[2] پس از مبدأ غیب که جبرئیل(سلام الله علیه) می‏گیرد تا برسد ﴿بِأَیْدِی سَفَرَةٍ﴾ سفیران کریم یعنی فرشته‏ها که رصد می‏کنند تا برسد به ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ ٭ عَلَی قَلْبِکَ﴾[3] این معصوم است؛ از آنجا هم تا به لبان مطهر حضرت برسد فرمود: ﴿سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی﴾[4] ما این را اقراء کردیم به قرائت تو درآوردیم محدوده جان تو هم مصون از سهو و نسیان است پس آنچه را که از لبان مطهرت می‏رسد ﴿وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی ٭ إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْیٌ یُوحَی﴾، از لبان مطهّرت تا گوش جامعه این هم مصون است و محفوظ است، مصون از تحریف است فرشتگانی هستند که این مرحله را هم حفظ می‏کنند دست بیگانه را کوتاه می‏کنند که قرآن را ـ معاذالله ـ کم بکند یا زیاد بکند، سایر احکام را که غیر قرآن است ممکن است تحریفی در آنها راه پیدا کند اما خود قرآن کریم را فرشتگانی هستند که از لبان مطهر حضرت تا گوش جامعه، نه گوش خصوص زید یا خصوص عمرو، تا به امت اسلامی برسد این از هر خطری از هر سهوی از هر نسیانی مصون باشد.

در آن قسمت‏ها که محور بحث است فرشتگانی که مسئول وحی‏اند و زیر مجموعه جبرئیل(سلام الله علیه) هستند نام آنها مطرح است. در بحث تأمین رزق که فرمود ما روزی هر کسی را تعیین می‏کنیم چه آنها که اهل پس‏اندازند اهل بانکداری‏اند، چه آنها که اهل پس‏انداز نیستند همه را ما تأمین می‏کنیم وقتی این آیه نازل شد: ﴿وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ﴾^[5] مهاجرین شروع کردند به هجرت کردن؛ بعد از اینکه حضرت از مکه به مدینه تشریف آوردند وضع مسلمان‏ها که در مکه بودند خیلی سخت بود برای اینکه هیچ پناهگاهی نداشتند، می‏خواستند هجرت کنند به مدینه بیایند علاقه مند بودند کسی نه مال غیر منقول اینها را از اینها می‏خرید، نه مال منقول اینها را اجازه می‏داد که اینها از مکه به مدینه بیایند؛ آن وقت با دست خالی از مکه به مدینه بیایند چه می‏شود؟ اینها هم در مکه در فشار بودند. وقتی آیه نازل شد ﴿وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ﴾ هجرت شروع شد. پیام آیه این است که پرنده‏ها و جنبنده‏ها دو قسم‏اند: یک عده اهل ذخیره نیستند مثل همه این مرغ‏هایی که از شمال به جنوب از شرق به غرب هزارها مرغ‏اند هزارها ماهی‏اند در دریا، هزارها مرغ هستند در هوا اینها نه اهل بانک‏اند نه اهل زیر زمین‏اند نه اهل پس‏اندازند نه اهل صندوق نسوزند، صبح بلند می‏شوند گرسنه‏اند شب می‏خوابند سیر هستند و برخی از حیوانات‏اند که اهل پس‏اندازند مثل موش و مور. این آیه فرمود همان طوری که موش و مور را که اهل پس‏انداز و زیرزمین‏اند خدا روزی می‏دهد این کبک‏ها و کبوترها و اینها که در فضا هستند و در دریا هستند اینها که اهل زیرزمین و پس‏انداز و اینها نیستند ﴿وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ﴾ یعنی اهل ذخیره نیستند پس‏انداز نیستند، اینها با دست خالی صبح بلند می‏شوند با شکم پر شب می‏خوابند ﴿وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها﴾، یک؛ ﴿وَ إِیَّاکُمْ﴾، دو؛ همین که این آیه نازل شد این مهاجرین حرکت کردند گفتند خدایی که در مکه به ما روزی می‏دهد در مدینه هم روزی می‏دهد این می‏شود ایمان. کسی که خانه اینها را نمی‏خرید کسی که اجازه نمی‏داد اینها اثاثشان را منتقل کنند نه تنها نمی‏خریدند بلکه غارت کردند. آنهایی که نزدیک‏های سال دهم که نزدیک پیروزی بود قدری نفس تازه کشیدند آنها حرکت کردند از مکه به مدینه آمدند، بالاخره مسلما‏ن‏ها پیروز شدند مکه را فتح کردند و ابوسفیان‏ها و نیروهای نظام مکه، سلاح‏ها را به زمین انداختند و به تعبیر نورانی حضرت امیر(سلام الله علیه) «مَا أَسْلَمُوا وَ لَکِنِ اسْتَسْلَمُوا»[6] دودمان اموی مسلمان نشدند مستسلِم شدند؛ یعنی زندگی دودمان اموی را به دو بخش تقسیم کردند: یک بخش قبل از فتح مکه بود که کافر مطلق بودند، یک بخش بعد از فتح مکه بود که منافق مطلق شدند، ذرّه‏ای ابوسفیان و معاویه و اینها ایمان نیاوردند. بعد از فتح مکه اینهایی که از مدینه آمدند مکه تا ببینند زندگی‏شان چیست و خانه‏شان چه شد؟ دیدند همه به غارت رفته است، همه غارت رفته است خانه‏ای نمانده که اینها دوباره به خانه‏شان بروند؛ اینها را همین آیه راه انداخت. فرمود میلیون‏ها یعنی میلیون‏ها مرغ‏اند که صبح با شکم خالی بادست خالی و شب با شکم سیر می‏خوابند؛ ﴿وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ﴾ به این فکر نباشید که  ـ معاذالله ـ بانکی فکر کنید و ذخیره و ربا و اینها باشید.

اگر این بخش‏ها را قرآن بخواهد ذکر بکند حضرت میکائیل(سلام الله علیه) و فرشته‏هایی که زیر مجموعه او هستند، باران می‏آورند ابر می‏آورند بررسی می‏کنند بادها را تنظیم می‏کنند بادها را تلقیح می‏کنند، گیاه‏ها را تلقیح می‏کنند ﴿وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ﴾^[7] نام اینها را می‏برد. وقتی مسئله قیامت مطرح شد نام مبارک عزرائیل(سلام الله علیه) و زیر مجموعه عزرائیل که قبض روح می‏کنند و کیفیت دفن و کفن و آنها را ذکر می‏کند. آن بخش‏ها که در سوره مبارکه «مرسلات» بود مربوط به یک سلسله از مدبرات عالم بود، آن بخش‏هایی که در سوره مبارکه «صافات» است مربوط به یک بخش از مدبرات است، این بخش‏هایی که مربوط به سوره مبارکه «نازعات» است مربوط به مسئله قیامت و فرشته‏های قبض روح و مانند آن است.

مطلب بعدی آن است که فرمود دو تا زلزله در روی زمین اتفاق می‏افتد: آن زلزله اصلی که فرمود: ﴿إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شیْءٌ عَظِیمٌ﴾[8] که در سوره مبارک «حج» است از اصل زلزله «فی الجمله» نه «بالجمله» خبر می‏دهد؛ اما اینجا «بالجمله» کرد، تفصیل داد، زلزله اول چیست زلزله دوم چیست. زلزله اول مطابق با نفخ صور اول است زلزله دوم مطابق با نفخ صور دوم است؛ با یک فوت عالم خاموش می‏شود با فوت دیگر با نفخ دیگر دوباره عالم زنده می‏شود. حرف‏هایی که اینها می‏زنند دو قسم است: یک سلسله حرف‏هایی که در زمان آن زلزله و مقدمات آن زلزله هراسناک‏اند ﴿قُلوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ﴾ است، ﴿أَبْصارُها خاشِعَةٌ﴾ است ﴿یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ﴾؛ بعد وقتی که وارد صحنه معاد شدند ذات اقدس الهی همین مطلب را به صورت فعل ماضی ذکر می‏کند می‏گوید ﴿قالُوا﴾؛ یعنی این حرف‏ها را در دنیا زدند، نه اینکه این حرف‏ها را امروز می‏زنند. ملاحظه بفرمایید بعد از اینکه فرمود: ﴿وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً﴾ که با اغراق، جان کسی را می‏گیرند که اینها یک مسئولیت خاصی دارند مخصوص کافران‏اند مثل اینکه وضع جهنم هم همین طور است که ﴿عَلَیْهَا مَلاَئِکَةٌ غِلاَظٌ شِدَادٌ لاَ یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ﴾؛[9] فرشته‎هایی که مسئول قبض روح کافر و منافق‎اند غیر از فرشته‎هایی هستند که مسئول قبض روح مؤمنین‎اند، اینها با اغراق و با فشار و با تلاش و کوشش، روح اینها را از بدن می‎گیرند. عده‎ای هستند که مسئول قبض روح مؤمنان‎اند که با «ناشطات نشط»، با آرامش، با نرمی، با محبت، با لطف قبض روح می‎کنند آن‎گاه می‎فرماید که اینها کسانی‎اند که زمینه معاد را فراهم می‎کنند که ﴿یَوْمَ﴾ به منزله جواب قسم است؛ ﴿یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ﴾ آن زمین‎لرزه جهانی خودش را نشان می‎دهد؛ یکبار جهان می‎لرزد همه خاموش می‎شوند ﴿تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ﴾ بار دیگر می‎رسد همه برمی‎خیزند. در این زمین‎لرزه‎ها که می‎خواهد زمین بلرزد و نشانه قیامت است ﴿قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ ٭ أَبْصارُها خاشِعَةٌ ٭ یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ﴾ که با فعل مضارع ذکر می‎کند. بعد ﴿أَ إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً﴾ که مشابه بخش پایانی سوره مبارکه «یس» است.[10]

پرسش: ...

پاسخ: نه، اولی که مربوط عالم مُلک است، برای اینکه ﴿نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ﴾؛[11] اما همین‎ها که عالم مُلکی‎اند و خاموش شدند و افسرده شدند با یک زلزله دیگری با یک نفخ دیگری دوباره همه‎شان زنده می‎شوند، عوض که نشدند؛ تبدیل شد به یک نشئه دیگری، احکام این هم تبدیل می‎شود به نشئه دیگری.

پرسش: بهشت کجا هست.

پاسخ: آن بهشت هنوز نرسیدیم بحث بهشت جداست، هنوز فعلاً طلیعه قیامت است مسئله برزخ است بعد از مسئله این دو تا زلزله با آن نفخ اول بساط کل سماوات و ارض برچیده می‎شود با نفخ دوم دوباره گسترده می‎شود وارد صحنه قیامت می‎شوند ﴿فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ﴾ صحنه‎ای است که خواب در آن نیست، هیچ کس نمی‎تواند بخوابد؛ حالا پنجاه هزار سال است کسی خوابش نمی‎برد. بیابان‎های پر از مار و عقرب را هم می‎گویند «مفاوز». مفاوز به معنی بیابان نیست مفاوز جایی است که فوز و رستگاری و آرامش است. بیابان‎ها پر از مار و عقرب را می‎گویند مفاوز؛ نظیر اینکه مارگزیده را می‎گویند سلیم. «یَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ السَّلِیمِ»؛[12] سلیم یعنی مارگزیده، اما مارگزیده که سالم نیست این «برعکس نهند نام زنگی»، همان است. بیابان‎های پر از مار و عقرب که هیچ کس آرامش ندارد می‎گویند «مفاوز». انسان مارگزیده را می‎گویند سلیم در دنیا آن بیابان‎هایی که هیچ خوابی نیست می‎گویند ساهره، سهر یعنی بیداری کسی که خوابش نمی‎برد صحنه قیامت هم همین طور است کسی خوابش نمی‎برد ﴿فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ﴾ هر جا حضرت تشریف می‎بردند یک جلسه تفسیر قرآنی بود؛ یا ساکت بودند حضرت فرمایشی می‎فرمود یا سؤالات خوب می‎کردند و حضرت جواب می‎داد به حرف‎های عادی که نمی‎گذشت، مجلس آن حضرت مجلس علم بود. در مجلسی سؤال کرد شما که می‎فرمایید در قیامت ﴿خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ﴾[13] پنجاه هزار سال است هر سال هم چند روز است، روزش هم «کألف سنة» است، «مَا أَطْوَلَ هَذَا الْیَوْمَ» خیلی طولانی است! حضرت فرمود: «وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ» این پنجاه هزار سال برای مؤمن «صَلَاةٍ مَکْتُوبَة»[14] است مثلاً به اندازه یک نماز است. کسی یک نماز ظهر بخواهد بخواند خیلی هم مراعات بکند مثلاً ده دقیقه طول می‎کشد یا پانزده دقیقه. فرمود این قیامت برای خیلی‎ها معطلی ندارد، اینها برای چه معطل باشند؟ سؤال و جوابشان روشن است. فقرایی که نه بیراهه رفتند نه راه کسی را بستند با قناعت آبرویشان را حفظ کردند اینها در روایاتی که مرحوم کلینی نقل کرد چندین سال قبل از اغنیا وارد بهشت می‎شوند؛[15] این تازه برای صحنه ساهره معاد است؛ بعد وقتی وارد صحنه بهشت شدند احکام مشخص است.

 اینکه فرمود: ﴿یَقُولُونَ﴾ یعنی در حال نفخ صور و حال زلزله؛ بعد از اینکه به آن صحنه رسیدند می‎فرماید: ﴿قالُوا﴾ اینجا فعل ماضی آورد آنجا فعل مضارع. آن فعل مضارع برای زمان انتقال از دنیا به آخرت است می‎گویند مگر می‎شود ما به قیامت برگردیم اینکه شدنی نیست، همان بخش پایانی سوره «یس». آنجا که رفتند خدا می‎فرماید اینها کسانی هستند که در دنیا می‎گفتند اگر ما برگردیم دوباره زنده بشویم ﴿کَرَّةٌ خاسِرَةٌ﴾.

بعد خدا می‎فرماید: ﴿فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ﴾ ما با یک تکان اینها را در صحنه ساهره می‎آوریم. بعد برای اینکه روشن بشود این صحنه هست و معاد برای آن است که کسانی که راه دیگران را بستند یا بیراهه رفتند عبرت بگیرند قصه وجود مبارک موسای کلیم و اینها را ذکر می‎کند و مبارزان علیه حق را که یعنی فرعون است، ذکر می‎کند. ﴿هَلْ أَتاکَ حَدیثُ مُوسی﴾ بیش از صد بار جریان موسای کلیم ذکر شده است؛ فرمود ما کل این صحنه را به موسای کلیم آموختیم، یعنی کل این نقشه عالم که در دست ذات اقدس الهی است به انبیای الهی نشان می‎دهد. الآن مسافری وارد قم شد بخواهد خیابان شرقی خیابان غربی خیابان شمالی خیابان جنوبی این قسمت‎ها را از شما آقایان سؤال بکند، این دست شماست، خیابان ارم کجاست، جواد الأئمه کجاست، همه دستتان است. ذات اقدس الهی کل نقشه عالم را به موسای کلیم و مانند آن نشان داد مثل اینکه کوچه پس‎کوچه دنیا را دارد به او نشان می‎دهد. به ذات مقدس پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود تو که نبودی، ما این کارها را کردیم ﴿مَا کُنتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقلاَمَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ﴾^[16] در آن قصه که نبودی، مریم را می‎خواستند کفالت کنند، جریان چه بود قرعه‎کشی کردن اوضاع این است؛ تو که در جریان طور نبودی، ما به موسای کلیم گفتیم: ﴿مَا کُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ﴾^[17] تو که در قسمت طور نبودی، در أیمن وادی نبودی غرب وادی نبودی ﴿مَا کُنتَ لَدَیْهِمْ﴾، ﴿مَا کُنتَ بِجَانِبِ الطُّورِ﴾، ^[18] ﴿مَا کُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ﴾ آنجا نبودی آنجا نبودی آنجا نبودی، ما این حرف‎ها را برای، همه نقشه عالم را برای پیغمبر ترسیم می‎کند که کوه طور این گونه بود جانب «أیمن وادی» نه «وادی أیمن»، ما چیزی به عنوان وادی أیمن در اسلام نداریم أیمن یعنی دست راست، به موسای کلیم فرمود وقتی وارد کوه شدی دست راست خودت را بگیر برو بالا آنجا با تو کار داریم.

پرسش: ...

پاسخ: هر جا یک مطلب خاصی را به همراه دارد؛ اگر مربوط به توحید است توحیدی است همین تقسیم کار برای همین جهت بود یا برای اثبات توحید است یا برای ربوبیت یا پرورش است یا برای بیان وحی است یا برای اقتصاد است یا برای امنیت است یا برای مقدمات مسئله معاد است؛ الآن اینجا مسئله معاد مطرح است. در بخش‎های دیگر مسئله مبدأ مطرح بود فرمود این قصه‎ها را ما می‎گوییم تا عبرت بگیرند در آنجا خلاصه فرمود که وقتی شما وارد کوه طور می‎خواهی بشوی دست راست خود را بگیر و برو بالا. به پیغمبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ﴿مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَیْمَنِ﴾^[19] این أیمن وصف شاطی است، شاطی یعنی جانب؛ نه وصف وادی، وادی أیمن ما نداریم. یعنی شما وقتی وارد این کوه شدی، کجا می‎توانی با خدا مناجات کنی یا خدا با تو حرف بزند؟ دست راست خود را بگیر و برو بالا. فرمود قصه موسی را شنیدی، الآن ما اینجا جریان معاد را ذکر می‎کنیم و برای عبرت گرفتن. عبرت هم این است که انسان عبور بکند، یک قصه تاریخی که می‎بیند اگر عبور از جهل به علم، از جهالت عقلی به عقلانیت؛ یا از جهل علمی به علم یا از جهالت عملی به طهارت و تقوا، به هر حال باید عبور بکند اگر عبور نکرد که عبرت نگرفت فرمود ما اینها را می‎گوییم برای عبرت برای اینکه بدانی و قصه یاد بگیرید و تاریخ این چنین باشد که فایده ندارد، اینها برای عبور است، اینها پل است، این حرف‎هایی که ما می‎زنیم مَعبر است پل است، زیرش خطر است، حتماً باید عبور بکنید اگر عبور نکنید که مثل آنها می‎افتید.

یکی دو تا سؤال شد که حالا اگر مناسب بود جواب می‎دهیم؛ یکی اینکه در آیه 110 سوره مبارکه «مؤمنون» آمده که ﴿فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّی أَنْسَوْکُمْ ذِکْری وَ کُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَکُونَ﴾ خدای سبحان به مؤمنین هشدار می‎دهد تسلیت می‎دهد دستور صبر می‎دهد؛ بعد می‎فرماید خدا به کفار در قیامت می‎گوید شما مؤمنین را مسخره کردید تا این شغلی برای شما شد. نوشته‎هایتان طنزهایتان گفتارتان خنده‎هایتان رفتارتان همه‎اش تحقیر دیگران بود همین کار خدا را از یاد شما بُرد مشغول مسخره کردن این، مشغول خندادن علیه آن مشغول رسوا کردن آن بودید. مؤمنین شما را فراموشی ندادند اشتغالتان و هتک حرمت مؤمنان باعث شد که نام خدا و یاد خدا از ذهنتان رخت بربسته است.

اما این سؤال که فرشته‎ها مقام معلوم دارند سبق و لحوق ندارند چرا؛ فرشته‎ها یک سقف خاصی دارند از آن بالاتر نمی‎روند اما در همین محدوده «بعضها فوق بعض»اند لذا بعضی‎ها مطیع‎اند بعضی‎ها مطاع‎اند ﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ﴾؛[20] درست است که یک سقف خاصی برای هر فرشته است ﴿وَ ما مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ﴾^[21] اما گروهی که در این مجموعه هستند همه‎شان «علی وزان واحد» نیستند. به هر تقدیر فرمود جریان موسای کلیم را شنیده‎ای؟ ﴿إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوی﴾ اینجا دیگر وصف خود وادی است، مثل مکان مقدس بیت مقدس چرا؟ در آن وادی مقدس خدا چه گفت؟ بعد از اینکه او را آورد در کوه طور و در قسمت راست کوه طور با او مناجات کرد و اینها، فرمود: ﴿اذْهَبْ إِلی‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی﴾؛ برو این چون طغیان کرده است به او بگو آیا می‎خواهی طاهر بشوی برجسته بشوی، رشد کنی؟ ﴿فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی‏ أَنْ تَزَکَّی ٭ وَ أَهْدِیَکَ إِلی‏ رَبِّکَ﴾؛ تو را هدایت کنم اهل خشیت بشوی، به جای غرور به جای تکبر به جای ﴿أَ لَیْسَ لی‏ مُلْکُ مِصْرَ وَ هذِهِ الْأَنْهارُ تَجْری مِنْ تَحْتی﴾[22] به جای این وهم و خیال، الهی بیندیشی؟ برای اینکه این دعوت را با برهان همراه کند ﴿فَأَراهُ الْآیَةَ الْکُبْری﴾ که معجزه را به او نشان داد. فرعون در برابر این معجزه ﴿فَکَذَّبَ﴾؛ او را تکذیب کرد ـ معاذالله ـ گفت دروغ می‎گویی، از طرف خدا نیستی و عصیان ورزید به جای اینکه اهل خشیت باشد در صدد برآمد که بساط وحی و نبوت کلیم الهی را از ریشه بَرکَند ﴿ثُمَّ أَدْبَرَ یَسْعی﴾ در خاموش کردن نور موسای کلیم و وحی و نبوت ﴿فَحَشَرَ﴾ جمع کرد ﴿فَنادی﴾ قوم خودش را جمع کرد و مسئله مسابقه و مبارزه سحره را راه انداخت این کارها را کرد.

 مستحضرید اینکه دارد بعد گفت: ﴿فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾، این پنج مرحله بود که قبلاً هم گذشت هر وقت حقیقتی در جامعه جا بیفتد مدعیان دروغین هم زیاد دارد در مصر سخن از ربوبیت خدا نبود همه بت‎پرست بودند. بعد از اینکه موسای کلیم(سلام الله علیه) آمد و ربوبیت الله را مطرح کرد و توحید ربوبی را مطرح کرد و مبارزه سیاسی را مبارزه اجتهادی را مبارزه اعجازی را راه انداخت و داشت پیروز کامل می‎شد فرعون گفت درست است که ربوبیت حق است ولی ربّ من هستم قبلاً که نمی‎گفت ﴿فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾ قبلاً که نمی‎گفت ﴿ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْری﴾[23] قبلاً خودش مانند سایر بت‎پرست‎ها بت می‎پرستید. قوم فرعون و ملأ مصر گفتند که ﴿یَذَرَکَ وَ آلِهَتَک‏﴾^[24] یعنی تو بت‎پرست هستی مثل ما! موسی اگر رشد بکند بساط خدایان تو را برمی‎چیند آن روز که قبل از وجود مبارک موسای کلیم فرعون که ادعای ﴿أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾ نداشت، ﴿ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْری﴾ را نداشت مثل سایر بت‎پرست‎ها داشت حکومت می‎کرد. بعد از اینکه جریان ربوبیت و الوهیت الهی به وسیله موسای کلیم(سلام الله علیه) جا افتاد، گفت بله ﴿أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾، یک؛ ﴿ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْری﴾، دو؛ این درباره ربوبیت.

در جریان وحی و نبوت، قبل از اینکه پیغمبری در منطقه‎ای بیاید دعوی وحی و نبوت کند و معجزه‎ای بیاورد، کسی مدعی نبوت نبود ما متنبّی نداشتیم. بعد از اینکه یک کسی آمد و از طرف خدا بود و نبی بود و معجزه‎ای آورد و نبوت جا افتاد، آمار و ارقام متنبّیان اگر بیشتر از انبیا نباشد کمتر از انبیا نیست؛ اینها گفتند بله نبوت حق است، ولی نبیّ ما هستیم.

در بخش سوم مسئله امامت است جانشینی پیغمبر نبوت امامت و مانند آن قبلاً مطرح نبود؛ وقتی مثلاً در اسلام آمدند جریان غدیر مطرح شد و مانند آن، مدعیان خلافت و امامت فراهم شد سقیفه‎ها راه‎اندازی شد، این سوم.

بخش چهارم: بخش نائبان مقام امامت است که علمای دین فقهای دین و بزرگان دینی جانشین ائمه(علیهم السلام)اند، قبلاً کسی چنین ادّعایی نداشت بعد از اینکه ائمه(علیهم السلام) فرمودند این گروه که این شرایط را دارند، حجت من هستند بر شما و من حجت خدا هستم بر شما، از این به بعد مدعیان خلافت و نیابت زیاد شد یا واقفیه درآمدند یا مدعیان بابیت درآمدند و مانند آن.

بخش پنجم: بخش ایمان است، جامعه یک وقت که یک عده مؤمن باشند و مؤمن ارزشی داشته باشد در نظام کفر این چنین نبود، ولی وقتی در نظام الهی مؤمن ارزش پیدا کرد ایمان ارزش پیدا کرد منافقین زیاد شدند، گفتند بله ایمان حق است ولی مؤمن ما هستیم. این پنج مرحله یعنی ادعای ربوبیت ادعای نبوت ادعای امامت ادعای نیابت از امام ادعای ایمان، هر وقت اصلی پیدا شد که ارزشمند بود دشمنان آمدند مدعی همان شدند؛ مدعی الوهیت شدند مدعی نبوت شدند مدعی امامت شدند، سقیفه را در برابر غدیر عَلَم کردند، مدعی نیابت شدند، بابیه پیدا شد مدعی ایمان شدند نفاق پیدا شد.

این فرعون که اول نگفته بود ﴿أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾ بعد وقتی موسای کلیم این ربوبیّت را جا انداخت و مبارزه فکری و فرهنگی کرد و ثابت کرد جهان ربّی دارد، این گفت: ﴿أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏﴾. ﴿فَحَشَرَ فَنادی‏ ٭ فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی﴾.

«و الحمد لله رب العالمین»